Τώρα πλέον μπορώ να κάνω τα πάντα
Η Dina Ilyinichna Rubina γεννήθηκε το 1953 στην Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν. Οι γονείς της την ονόμασαν Dina προς τιμήν της Καναδής μεσοπολεμικής "θεάς" του μιούζικαλ, Deanna Durbin. Σπούδασε μουσική στο Εθνικό Ωδείο της Τασκένδης και σε ηλικία μόλις δεκαέξι ετών δημοσίευσε το πρώτο της διήγημα στο ιστορικό ρωσικό λογοτεχνικό περιοδικό Yunost. Στα μέσα της δεκαετίας του '80 μετακόμισε στη Μόσχα και μερικά χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκε οριστικά στο Ισραήλ, μαζί με όλη της την οικογένεια. Εκτός από μυθιστορήματα και πολυάριθμα διηγιηγήματα, έχει επίσης γράψει θεατρικά κείμενα και κινηματογραφικά σενάρια και έχει ασχοληθεί με τη δοκιμιογραφία. Τα βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε τριάντα γλώσσες και έχουν αποσπάσει βραβεία και διακρίσεις, ενώ το μυθιστόρημά της Στη Φωτεινή Πλευρά του Δρόμου, που υπήρξε επίσης υποψήφιο για Booker, τιμήθηκε με το ρωσικό βραβείο Μεγάλο Βιβλίο το 2007. Το συγκεκριμένο βιβλίο, που η συγγραφή του κράτησε σχεδόν 25 χρόνια, κυκλοφόρησε το 2018 στη χώρα μας από τις εκδόσεις Λέμβος, σε εξαιρετική μετάφραση της Ελένης Κατσιώλη - την οποία και ευχαριστώ ιδιαίτερα για την ελληνική απόδοση των απαντήσεων της συγγραφέα στις ερωτήσεις μου για την παρούσα συνέντευξη.
Στη Φωτεινή Πλευρά του Δρόμου περιέχονται αυτούσια αυτοβιογραφικά στοιχεία;
Εννοείται, αφού είναι ένα μυθιστόρημα από την πατρική γη και η "εναλλακτική βασική ηρωίδα" του μυθιστορήματος είμαι εγώ η ίδια, με τις αναμνήσεις μου από την παιδική και την εφηβική ηλικία. Αυτό το αφήνω να φανεί εντελώς ξεκάθαρα. Για να μην αναφέρω το γεγονός ότι εκεί υπάρχουν διάλογοι με τον πατέρα μου και τη μητέρα μου - οι αναμνήσεις τους για την πόλη από τις δεκαετίες του '40 και του '50.
Το κείμενό σας κοσμούν ιδιαίτερα ζωντανές περιγραφές τοπίων και σκηνών (τις οποίες η μεταφράστρια Ελένη Κατσιώλη έχει αποδώσει θαυμάσια στα Ελληνικά). Ως συγγραφέας, θεωρείτε το ρόλο του χώρου/τόπου της ιστορίας εξίσου "πρωταγωνιστικό" με αυτούς των προσώπων;
Φυσικά. Το περιβάλλον του μυθιστορήματος, ο "αέρας" του, δεν δημιουργείται μόνο από τους ήρωες - δεν μπορούν να δράσουν στο κενό. Και όσο πιο πυκνός, τόσο πιο φωτεινός και πιο ουσιαστικός είναι ο κόσμος γύρω τους, και όσο πιο πολύ πιστεύει ο ειλικρινής αναγνώστης στην αλήθεια της δράσης, τόσο πιο πρόθυμα μοιράζεται το ρόλο με το συγγραφέα του βιβλίου. Εξάλλου, ο ρόλος του αναγνώστη είναι τεράστιος: δημιουργεί ένα βιβλίο, διαβάζοντάς το, ανησυχώντας για τους ήρωες, θαυμάζοντας τα περιγραφόμενα κτίρια, τα ηλιοβασιλέματα, το νυχτερινό ουρανό, τα σύννεφα. Μόνο με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ο πραγματικός κόσμος του μυθιστορήματος.
Είστε κόρη ζωγράφου, ενώ η ίδια έχετε σπουδάσει μουσική. Ο σύζυγός σας είναι επίσης ζωγράφος (όπως και η Vera στο μυθιστόρημα). Στοιχεία των τεχνών αυτών είναι ορατά στο αφηγηματικό σας ύφος. Η χρήση τους είναι εσκεμμένη, ή κάποιες φορές συμβαίνει υποσυνείδητα;
Όχι βέβαια: όταν γράφεις βιβλία σχεδόν πενήντα χρόνια, το λεγόμενο "ασυνείδητο" έχει περάσει από καιρό στη σκιά και στο πρώτο πλάνο εμφανίζεται η δεξιότητα της γραφής. Η πείρα δεν οικοδομεί μόνο ίντριγκες αλλά και μια βαθιά γνώση των τεχνικών, με τη βοήθεια των οποίων μπορεί να εμφανιστούν στον καλλιτεχνικό καμβά του βιβλίου μουσικές και ζωγραφικές ιδιότητες. Μπορεί να ηχεί, να τρεμοπαίζει και να εκπλήσσει τους αναγνώστες με τη φωτεινότητα των χρωμάτων.
Στη Φωτεινή Πλευρά του Δρόμου υπάρχει πλήθος αναφορών, άμεσων ή έμμεσων, σε άλλους συγγραφείς - και όχι μόνο (ξεκινώντας από τον τίτλο, που είναι δανεισμένος από επιτυχία του Louis Armstrong) - καθώς και σε ιστορικά γεγονότα. Θα μπορούσε ένας αναγνώστης χωρίς τις ανάλογες προσλαμβάνουσες να κατανοήσει σε βάθος το βιβλίο;
Ξέρετε, στην παιδική ηλικία και στην εφηβεία διαβάζαμε άπληστα βιβλία ξένων συγγραφέων - ίσως επειδή στη Σοβιετική Ένωση υπήρχε ένα θαυμάσιο "μεταφραστικό ινστιτούτο", στο οποίο ζούσαν και εργάζονταν πολύ ταλαντούχοι μεταφραστές. Και όλες οι δυσκολίες, όλες οι πραγματικότητες της κάθε κουλτούρας υπερνικούνταν από το γεγονός ότι η κάθε "ξένη" λεπτομέρεια εξηγούνταν απαραιτήτως με μια παραπομπή στο κάτω μέρος της σελίδας. Η κατανόηση του παγκόσμιου πολιτισμού είναι εργασία, είναι εκπαίδευση. Από την παιδική ηλικία, διαβάζαμε μύθους και θρύλους της αρχαίας Ελλάδας, διαβάζαμε Σοφοκλή, Ευριπίδη... Γνωρίζαμε εξαιρετικά τους Έλληνες ήρωες, απαγγέλλαμε απέξω Οδύσσεια. Και επειδή όλα αυτά είναι στοιχεία παγκόσμιου πολιτισμού, ο μορφωμένος άνθρωπος πρέπει οπωσδήποτε να τα γνωρίζει. Έτσι δημιουργείται η πνευματική ελίτ της κάθε χώρας. Βεβαίως, μπορείτε να ακολουθήσετε την "απλοϊκότητα" του αναγνώστη, ειδικά, με την επιπολαιότητα της σύγχρονης ανάγνωσης. Αυτή είναι μια πολιτική πολλών σύγχρονων εκδοτών. Για παράδειγμα, πρόσφατα στην ισπανική μετάφραση του μυθιστορήματός μου Σύνδρομο Πετρούσκα, ο μεταφραστής αντικατέστησε τα ονόματα των ηρώων, για να είναι πιο... εύκολα στον αναγνώστη. "Και λοιπόν, ρώτησα, μήπως και η Nastasya Filippovna στο μυθιστόρημα Ο Ηλίθιος του Dostoevsky θα πρέπει να ονομάζεται στην Ισπανία κάπως σαν Carmen ή Conchita; Γιατί διαβάζοντας το περίφημο μυθιστόρημα του Marquez Εκατό Χρόνια Μοναξιά, τα παιδιά της Ρωσίας απομνημόνευαν στιγμιαία και χρησιμοποιούσαν άνετα το "άβολο" για τους ρωσόφωνους όνομα του συνταγματάρχη Aureliano Buendia και κανείς δεν τον μετέτρεψε σε Alexandr Budin; Εργαστείτε σκληρά! Το έργο του αναγνώστη δεν είναι λιγότερο γόνιμο και αξιοσέβαστο από το έργο του συγγραφέα. Τα βιβλία δημιουργούνται με αμοιβαία συνεργασία... και τότε η νοημοσύνη και η γνώση των παιδιών μας θα εμπλουτιστεί με τις πραγματικότητες του παγκόσμιου πολιτισμού και όχι μόνο με σημεία και οικείες ενδείξεις του πολιτισμού της πατρίδας τους.
Η μητέρα (Katya) και η κόρη (Vera) έχουν διαμετρικά αντίθετους χαρακτήρες - είναι κυριολεκτικά η μέρα με τη νύχτα. Η Κάτια είναι, κατά κάποιον τρόπο, το σκοτάδι και η Βέρα (της οποίας, μάλιστα, η αγνότητα και η καλοσύνη συνδέονται με την καλλιτεχνική της έφεση) το φως. Πρόκειται για καθαρά έμφυτες ιδιότητες της καθεμιάς τους, ή οφείλονται - και σε ποιο βαθμό - στο περιβάλλον και τις συνθήκες;
Πιστεύω (και πολλές φορές στη ζωή μου πείστηκα) ότι η γενετική διαδραματίζει τεράστιο ρόλο στο χαρακτήρα του ανθρώπου, δηλαδή το σύνολο των γονιδίων που λαμβάνουμε κατά τη γέννηση. Τεράστιος ο ρόλος τους! Αλλά όχι σε όλα. Και, φυσικά, το περιβάλλον όσο και οι συνθήκες ανάπτυξης της προσωπικότητας παίζουν έναν περιοριστικό, εκπαιδευτικό ρόλο. Αυτή τη συγχώνευση της πραγματικότητας την ονομάζουμε "μοίρα".
Στην αφήγησή σας συνδυάζετε ιστορικά και μυθοπλαστικά στοιχεία, αναδρομές στο παρελθόν, πρώτο και τρίτο πρόσωπο, καθώς και ελεύθερο πλάγιο λόγο. Πόσο εύκολο είναι να συνυπάρξουν αρμονικά όλα αυτά τα συστατικά σε ένα βιβλίο;
Όλα αυτά είναι ζητήματα ύφους. Ζητήματα συγγραφικής ικανότητας. Ζητήματα σύστοιχα με το θέμα. Η βασική γραμμή της αφήγησης μπορεί να επικαλύπτεται από πρόσθετες, από μια εισαγωγική ηχώ στη ζωή των ηρώων. Ο αναγνώστης πρέπει να αισθάνεται συνεχώς ότι επιπλέει στο ρου του ισχυρού ποταμού της γενικής πλοκής. Και τότε η επικάλυψη των ηρώων, των λεπτομερειών, των πόλεων και των επεισοδίων θα διαβαστούν άνετα από τον αναγνώστη, με μια ανάσα.
Γράφοντας ένα λογοτεχνικό κείμενο, προτιμάτε να βασίζεστε σε προσωπικές σας εμπειρίες ή μπορεί και να πλάσετε μια ιστορία εκ του μηδενός;
Θα πω με κάποιο χιούμορ: "τώρα πλέον μπορώ να κάνω τα πάντα". Είμαι συγγραφέας μιας δεκάδας μυθιστορημάτων και ενός τεράστιου αριθμού διηγημάτων, νουβελών και δοκιμίων, στα οποία υπάρχουν χαρακτήρες αντιγραμμένοι από γνωστούς μου ανθρώπους, όσο και εντελώς σύνθετοι χαρακτήρες. Άλλωστε αυτό είναι το επάγγελμά μου: να συνθέτω. Για παράδειγμα, έχω γράψει αρκετές νουβέλες μετά από ταξίδια με το σύζυγό μου σε διάφορες χώρες (δυστυχώς ακόμα δεν έχουμε έρθει στην Ελλάδα! Αυτό θα είναι ένα μελλοντικό ταξίδι). Και για να μη μοιάζει η νουβέλα με όμορφο "ταξιδιωτικό οδηγό", πάντα συνθέτω και ενθέτω μέσα της κάποιο συναρπαστικό θέμα, φυσικά φανταστικό... Αλλά αυτά που έχω δει γύρω μου λάμπουν πραγματικά - ο ήλιος, τα σύννεφα, τα αστέρια, λάμπει και η επιφάνεια μιας πραγματικής λίμνης, κυλάνε οι δρόμοι και ξεδιπλώνονται οι πλατείες...
Σας έχει τύχει, στην καθημερινότητά σας, να αντιμετωπίσετε περιστατικά όπου η πραγματικότητα ξεπερνά τη μυθιστορηματική φαντασία;
Φυσικά! Η ζωή είναι πολύ πιο εφευρετική από οποιονδήποτε άνθρωπο. Η ζωή είναι θαυμαστή και φρικτά σκληρή. Κάθε ζωή φέρνει μαζί της την ευτυχία, την έκπληξη, τα παράδοξα και τους εφιάλτες. Στο συγγραφέα απομένει μόνο να επιλέξει από αυτή την τρομερή συγκομιδή.
Έχετε ασχοληθεί με αρκετά είδη γραπτού λόγου (μυθιστόρημα, διήγημα, δοκίμιο). Ποιο θα λέγατε ότι σας ταιριάζει ή σας εκφράζει περισσότερο;
Όχι, το ζήτημα του είδους δεν πρέπει να εξετάζεται ως "αγαπημένο είδος του συγγραφέα". Το είδος στο οποίο οδηγείται κάθε φορά η δημιουργική μου συνείδηση υπαγορεύεται μόνο από ένα πράγμα: από το υλικό. Όταν μου έρχεται μια ιδέα στο μυαλό ή όταν ακούω ξαφνικά κάποια ενδιαφέρουσα ιστορία σε πρώτο πρόσωπο... συνήθως, αντιλαμβάνομαι αμέσως σε ποιο είδος πρέπει να γραφτεί. Ποιο είδος θα εκφράσει πιο ολοκληρωμένα αυτή την ιστορία; Ένας καλός και έμπειρος οδηγός αισθάνεται μετά από δύο ή τρία λεπτά τις διαστάσεις του αυτοκινήτου που πρέπει να οδηγήσει.
Έχουν μεταφερθεί βιβλία σας στον κινηματογράφο ή την τηλεόραση; Πώς θα βλέπατε μια διασκευή τους για την οθόνη;
Ναι, υπάρχουν πολλές μεταφορές δικές μου στην οθόνη. Παρεμπιπτόντως, από το μυθιστόρημα Στη Φωτεινή Πλευρά του Δρόμου δημιουργήθηκε ένα σίριαλ στη Ρωσία που προβλήθηκε πολλές φορές. Συνήθως, η οποιαδήποτε προσαρμογή στην οθόνη μου προκαλεί απογοήτευση και αυτό είναι κατανοητό: οι χαρακτήρες που έχω δημιουργήσει έχουν μια εκφρασμένη εμφάνιση και συνήθειες και ο σκηνοθέτης βρίσκει ηθοποιούς για το ρόλο σύμφωνα με τις δικές του παραστάσεις. Υπάρχουν όμως δύο ταινίες - Η Lyubka (από το διήγημά μου) και Στην Πάνω Μασλόφκα (από το μυθιστόρημά μου) - όπου παίζουν σπουδαίοι ηθοποιοί και ο σκηνοθέτης (Stanislav Mitin και Konstantin Khudyakov αντίστοιχα) ακολουθεί το περίγραμμα του έργου σύμφωνα με το σενάριο που έγραψα εγώ η ίδια.
Σας ευχαριστώ θερμά.
(Αθήνα, Φεβρουάριος-Μάρτιος 2019)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η συνέντευξη μου παραχωρήθηκε δι' αλληλογραφίας από την Dina Rubina για λογαριασμό του διαδικτυακού περιοδικού Διάστιχο, όπου και δημοσιεύτηκε (2.4.19). Η μετάφραση των απαντήσεων της συγγραφέα από τα Ρωσικά είναι της Ελένης Κατσιώλη.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου