Το Μαύρο Κουτί (1988)

Τα συντρίμμια ενός έρωτα και το μη αναστρέψιμο του γραπτού λόγου

Στην κριτική του για το Μαύρο Κουτί (εξαιρετικά μεταφρασμένο στα Αγγλικά από τον Nicholas de Lange), την οποία δημοσίευσε η εφημερίδα New Statesman στις 1 Ιουλίου του 1988, ο Sean French εκφράζει την έκπληξή του για την επιστολική μορφή του μυθιστορήματος αυτού. "Στα τέλη του 18ου αιώνα", γράφει, "η τεχνική της έντεχνης επιστολογραφίας εγκαταλείφθηκε σε παγκόσμια σχεδόν κλίμακα και η ανακάλυψη του τηλεφώνου και του τηλεγράφου την απονέκρωσαν εντελώς". Συγχρόνως εντοπίζει και το αναπόφευκτο πρόβλημα που δημιουργεί σε έναν σύγχρονο μυθιστοριογράφο η εφαρμογή της τεχνικής αυτής: "στην εποχή του τηλεφώνου, οι δεκασέλιδες επιστολές μεταξύ των μελών μιας μη λογοτεχνικής ομάδας δεν μπορεί παρά να θέσουν σε δοκιμασία την καλή πίστη του αναγνώστη". Παρ' όλα αυτά, το επιστολικό μυθιστόρημα, όταν μάλιστα συνίσταται στην ανταλλαγή επιστολών ανάμεσα σε ανθρώπους διαφορετικού χαρακτήρα, νοοτροπίας και προέλευσης, δεν παύει να αποτελεί πειρασμό για τη συγγραφική δεινότητα ενός δημιουργού, καθώς η ετερογένεια την οποία συνεπάγεται το καθιστά μια πρώτης τάξεως άσκηση ύφους.

Το Μαύρο Κουτί (1991)

Μια δυσλειτουργική οικογένεια στα πρόθυρα νευρικής κρίσης

Μεταφράζοντας (από δεύτερο χέρι) το Μαύρο Κουτί, συνειδητοποίησα ακόμα μια φορά ότι ένα έργο τόσο πλούσιο σε ύφη, αποχρώσεις, επίπεδα και αναφορές δύσκολα μεταφέρεται ανέπαφο σε μια άλλη γλώσσα. Γι' αυτό και αντί για μια πιστή μεν φραστικά, αλλά λογοτεχνικά "δολοφονική" κατά λέξη απόδοση, προσανατολίστηκα προς μια κάπως ελεύθερη μεταφορά που μου επέτρεψε να διατηρήσω όσο γινόταν την ποίηση και τη γοητεία του κειμένου, χωρίς όμως και να απιστήσω ιδιαίτερα στην αγγλική μετάφραση την οποία είχα ανά χείρας. Και πάλι τονίζω ότι η όποια φραστική απομάκρυνση από το αγγλικό κείμενο, σε κάποια δύσβατα σημεία, έχει μοναδικό σκοπό να περισώσει το βάθος και τις συνδηλώσεις του πολυδιάστατου αυτού έργου.

Η πρωτοτυπία του Μαύρου Κουτιού δεν συνίσταται βέβαια στην επιστολική μορφή του, αφού το είδος αυτό της γραφής έχει κατά καιρούς καλλιεργηθεί σε όλα τα είδη του πεζού λόγου: σημειώνω τις Επιστολές του Ισοκράτους, τις Εταιρικές Επιστολές του Αλκίφρονος και τις επιστολές του Θεοπόμπου του Χίου προς τον Φίλιππο το Μακεδόνα, καθώς και του Ψευδοευριπίδου, ενώ επιστολές συναντάμε και στους ελληνιστικούς χρόνους, όπως τους Κατ' Ανθίαν και Αβροκόμην Εφεσιακούς Λόγους.