Το Χριστουγεννιάτικο Γουρουνάκι (2021)

Το θαύμα της παραμονής των Χριστουγέννων

Το Χριστουγεννιάτικο Γουρουνάκι είναι το πρώτο "καθαρόαιμο" παιδικό βιβλίο της φημισμένης Αγγλίδας συγγραφέα J. K. Rowling, μετά τη δημοφιλέστατη σειρά μυθιστορημάτων της με ήρωα τον Harry Potter και τον οδηγό Φανταστικά Ζώα και πού Βρίσκονται - τα οποία, μ' όλο που διαβάστηκαν και από μικρότερα παιδιά, απευθύνονται κυρίως σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες. Εκτός από τα παραπάνω, η Rowling έχει γράψει βιβλία για μεγάλους με "αυτόνομη" θεματολογία, καθώς και σειρά αστυνομικών μυθιστορημάτων (με το αντρικό ψευδώνυμο Robert Galbraith). Τα περισσότερα λογοτεχνικά της πονήματα έχουν μεταφερθεί στην οθόνη και αποσπάσει πλήθος βραβείων και άλλων διακρίσεων. Στην Ελλάδα έγινε γνωστή από τις εκδόσεις Ψυχογιός, από όπου πρωτοβγήκε - και εξακολουθεί να κυκλοφορεί - με εξαιρετική επιτυχία η σειρά Harry Potter, σε μεταφράσεις της αείμνηστης Καίτης Οικονόμου και της Μάιας Ρούτσου. Οι ίδιες εκδόσεις μάς προσφέρουν φέτος το Χριστουγεννιάτικο Γουρουνάκι, μεταφρασμένο από τη Σοφία Γρηγορίου και με την πανέμορφη, πρωτότυπη ασπρόμαυρη εικονογράφηση του Jim Field (επίσης πολυβραβευμένου σχεδιαστή χαρακτήρων και σκηνοθέτη κινουμένων σχεδίων, βιντεοκλίπ και διαφημιστικών σποτ).

Ήρωας του τρισχαριτωμένου - τόσο σε εμφάνιση όσο και σε περιεχόμενο - βιβλίου είναι ο μικρούλης Jack, ο οποίος έχει να αντιμετωπίσει δυο μεγάλα δράματα στην αθώα του παιδική καθημερινότητα: το διαζύγιο των γονιών του και την εξαφάνιση του αγαπημένου του λούτρινου παιχνιδιού. Αν και το δεύτερο δείχνει να τον ταράζει πολύ περισσότερο απ' το πρώτο, στην ουσία πρόκειται για "ψυχολογική προβολή" - δηλαδή, η αγωνία και οι φόβοι του παιδιού μπροστά στην ολοκληρωτική ανατροπή του οικογενειακού καθεστώτος που του παρείχε σταθερότητα, θαλπωρή και ασφάλεια, μετατίθενται στην έγνοια του για την τύχη ενός άψυχου αντικειμένου με το οποίο είχε δεθεί συναισθηματικά. Πόσο μάλλον αφού υπεύθυνη για τη συγκεκριμένη απώλεια είναι η θετή του αδελφή, η έφηβη μοναχοκόρη του ανθρώπου με τον οποίο η μητέρα του επιχειρεί να ξαναφτιάξει τη ζωή της. Ενώ αρχικά φαινόταν να συμπαθεί τον Jack και οικειοθελώς τον βοηθούσε στα μαθήματά του, η αρκετά μεγαλύτερή του Holly - υπερφιλόδοξη και ήδη προβεβλημένη αθλήτρια, με χαρακτήρα συγκαλυμμένα ανταγωνιστικό - μετατράπηκε σε ορκισμένη εχθρό του μόλις ο γάμος των γονιών τους υποχρέωσε τα δυο παιδιά να συγγενέψουν έστω και τυπικά, να συμβιώσουν και να μοιραστούν την αγάπη εκείνων που το καθένα τους θεωρούσε αποκλειστικά "δικούς του" ίσαμε τότε.

Δίχως κηρύγματα και διδακτισμούς, με υπόγειο ευφυές χιούμορ, η Rowling ξεδιπλώνει δεξιοτεχνικά το λαβυρινθώδες υπόβαθρο των ανθρώπινων σχέσεων, μα και της παιδικής ψυχοσύνθεσης σε συνάρτηση με τις διεργασίες στο προσκήνιο και το παρασκήνιο του εξωτερικού περιβάλλοντος. Απογοητευμένο απ' τις καλές, πλην ατελέσφορες προθέσεις των μεγάλων και προκειμένου να βρει "εκ των έσω" λύσεις σε όσα το βασανίζουν, το παιδί καταφεύγει στον κόσμο των παιχνιδιών και στη μαγεία του παραμυθιού. Με την τελευταία, η συγγραφέας καταπιάστηκε διεξοδικά στις ιστορίες του Harry Potter και όσες άλλες διαδραματίζονται μέσα στο ίδιο σύμπαν - εδώ, ωστόσο, η μαγεία πηγάζει από τη φαντασία αυτή καθαυτήν, τη δύναμη του ονείρου και την ικανότητα του ανθρώπου να επουλώνει τον τραυματισμένο ψυχισμό του με τη βοήθεια του χρόνου και της εμπειρίας, να φιλοσοφεί και να αποδέχεται τις απροσδόκητες, μη αναστρέψιμες μεταβολές στη ζωή του. Αν και μικρός σε ηλικία, ο Jack έχει τη δυνατότητα να αντιληφθεί τι ακριβώς συμβαίνει γύρω του τοποθετώντας το σε διαφορετική βάση, μεταφέροντάς το σε μια σφαίρα όπου τα πάντα του είναι πιο οικεία και κατανοητά και εν τέλει, να συμφιλιωθεί (ή τουλάχιστον να συνθηκολογήσει) με ό,τι - εκ των πραγμάτων - δεν γίνεται να επαναφέρει στην παλιά, γνώριμη μορφή του.

Γνέφοντας με σημασία προς τα εμβληματικά σύμπαντα του Lewis Carroll και του L. Frank Baum, η Rowling αρπάζει την ευκαιρία να σχολιάσει δηκτικά την κοινωνικοπολιτική επικαιρότητα, με τρόπο αθέατο στα παιδιά (τα οποία θα βρουν απλώς διασκεδαστική τη σουρεαλιστική τροπή της πλοκής απ' το κεφάλαιο 13 κι έπειτα, όπως και τα ευφάνταστα παιχνίδια με τις λέξεις), που όμως θα αποσπάσει συνωμοτικά χαμόγελα απ' τους ενήλικες. Σε μια αλληγορική παρωδία της δαντικής Κόλασης, ο Jack μεταμορφώνεται σε ζωντανή "φιγούρα δράσης" (action figure) ώστε να περάσει απαρατήρητος απ' το Παράχωμα, το Καθαρτήριο των Απωλεσθέντων, και να κατατροπώσει τον αδίστακτο Χαμό - αυθαίρετο δυνάστη και κατά βούληση νομοθέτη της Χώρας των Χαμένων. Κατάλοιπα των απαρχών της ανθρωπότητας, ο ανιμισμός (η απόδοση ανθρωπόμορφων χαρακτηριστικών και νοητικών ιδιοτήτων σε ζώα ή πράγματα, καθώς και η προσωποποίηση αφηρημένων εννοιών) και η λατρεία των φετίχ διοχετεύονται ενστικτωδώς στην ψυχολογική εξάρτηση των παιδιών απ' τα παιχνίδια τους, μα και "εξευγενισμένα" στο δέσιμο των μεγάλων με αντικείμενα συναισθηματικής αξίας. Και φυσικά, σε ευρύτερη κλίμακα, στο αλληγορικό/παραβολικό επίστρωμα των λαϊκών και των έντεχνων παραμυθιών, των αιτιολογικών μύθων και των αστικών θρύλων, που ποτέ δεν έπαψαν να ακολουθούν κατά πόδας κάθε εκλογίκευση ιδεολογικά επιβεβλημένη από το σύγχρονο, ανηλεώς αποστειρωμένο "πολιτισμό" μας.

Κλείνοντας, θα ήταν παράλειψη να μη σταθούμε στην υπέροχη, γεμάτη ζωντάνια μετάφραση της Σοφίας Γρηγορίου, που αποδίδει εύστοχα και ευρηματικά τα λογοπαίγνια ονομάτων και ονομασιών - το πιο "ζόρικο" αλλά και πιο αβανταδόρικο στοιχείο του κειμένου - χωρίς να διακυβεύεται στο ελάχιστο η νοηματική και σημειολογική τους ακρίβεια.

(Αθήνα, Δεκέμβριος 2021)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το κείμενο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο διαδικτυακό περιοδικό Διάστιχο (20.12.21).