Ο Μάγος του Οζ (2017)

Μαγεία του ενός, μηχάνευμα του άλλου

Από τα γνωστότερα και δημοφιλέστερα διεθνώς μυθιστορήματα για παιδιά, ο Μάγος του Οζ πρωτοκυκλοφόρησε το 1900 (με τον αρχικό τίτλο Ο Θαυμαστός Μάγος του Οζ) και ως την εκπνοή των πνευματικών δικαιωμάτων του συγγραφέα του, 56 χρόνια αργότερα, πραγματοποίησε πολυάριθμες επανεκδόσεις και ανατυπώσεις, φτάνοντας τα τρία εκατομμύρια αντίτυπα σε πωλήσεις. Ο οραματιστής δημιουργός του, L. Frank Baum - του οποίου τα λογοτεχνικά κείμενα "προέβλεψαν" την εφεύρεση της τηλεόρασης, των φορητών υπολογιστών και των κινητών τηλεφώνων, καθώς και της εικονικής πραγματικότητας - αφιέρωσε το βιβλίο στη σύζυγο και μούσα του, Maud (μια από τις ελάχιστες γυναίκες της εποχής με πανεπιστημιακές σπουδές), ενώ έγραψε άλλες δεκατρείς συνέχειες που διαδραματίζονται στο ίδιο "σύμπαν".

Οι περιπέτειες της μικρής ορφανής Dorothy Gale, η οποία παρασύρεται από κυκλώνα και από την πατρίδα της, το Κάνσας, όπου φιλοξενείται στο φτωχικό αγροτόσπιτο των θείων της Henry & Em, προσγειώνεται στη μαγική Χώρα του Οζ, γνώρισαν πάμπολλες διασκευές για το θέατρο και την οθόνη, με εκδοχές-σταθμούς το ομότιτλο μιούζικαλ του 1902 (σε σενάριο του Baum και του Glen MacDonough) και την κινηματογραφική μεταφορά του 1939 (από τους Victor Fleming, King Vidor, George Cukor & Norman Taurog), με τη δεκαεφτάχρονη, τότε, Judy Garland στον πρωταγωνιστικό ρόλο.

Μαζί με την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων και το Μέσα απ' τον Καθρέφτη του Lewis Carroll, έδωσαν επίσης την αφορμή για "ενήλικες", πιο "σκοτεινές", σύγχρονες αναγνώσεις/οπτικοποιήσεις τους, όπως το Μπλε Βελούδο και η Ατίθαση Καρδιά του David Lynch ή ο Λαβύρινθος του Πάνα του Guillermo del Toro.

Έργο ευρηματικά αλληγορικό, ο Μάγος του Οζ προσφέρεται θαυμάσια για τη σκηνή, χάρη στην εγγενή θεατρικότητα της πλοκής και τις κατεξοχήν αξιομνημόνευτες ιδιότητες των ηρώων του. Το φιλοσοφικό υπόστρωμα και ο κατά βάση "διδακτικός" του χαρακτήρας καλύπτονται επιδέξια από το φαντασμαγορικό επίχρισμα παραμυθιού, έτσι ώστε τα μηνύματά του να περνούν διακριτικά, χωρίς εκπτώσεις στην ψυχαγωγική πλευρά της ιστορίας. Η έφηβη Dorothy ξεριζώνεται κυριολεκτικά από τον τόπο και την οικογένειά της και μέσα απ' το αναγκαστικό αυτό ταξίδι - την περιπλάνηση σε ξένα, πρωτόγνωρα και όχι πάντα φιλικά μέρη - ώσπου να ξαναβρεί το δρόμο (και τον τρόπο) του γυρισμού, ανακαλύπτει την ουσία και τα νοήματα της ζωής. Οι εμβληματικοί συνοδοιπόροι της, το Σκιάχτρο που του λείπει το μυαλό, ο Τενεκεδένιος δίχως καρδιά και το Λιοντάρι που τρέμει ως και τον... εαυτό του, δεν είναι παρά οι ενσαρκώσεις των ίδιων της των ενδόμυχων φόβων και ανασφαλειών μπροστά στην επερχόμενη ενηλικίωση, την ανάληψη ευθυνών και τη συνέχιση της πορείας της χωρίς πια τη στήριξη των γονεϊκών (ή περίπου γονεϊκών) μορφών. Άλλωστε, τα καινούργια γοβάκια που της χαρίζει ο θείος της για τα γενέθλιά της - και τα οποία διαθέτουν/αποκτούν μυστικές θαυματουργές δυνάμεις - συμβολίζουν ό,τι κρατά κανείς απ' τους ανθρώπους που τον μεγάλωσαν, την πείρα και την καθοδήγησή τους ώστε να προχωρήσει στη ζωή και στον κόσμο (δεν είναι, μάλιστα, τυχαίο το ότι πρόκειται για παπούτσια, βοηθητικά και προστατευτικά στο βάδισμα - και όχι μόνο, στη συγκεκριμένη περίπτωση), δίχως ποτέ να λησμονεί από πού ξεκίνησε, ούτε να αποκόβεται εντελώς απ' τις ρίζες του.

Ένα σημαντικό δραματουργικό πλεονέκτημα του Μάγου του Οζ είναι αυτή καθαυτή η δομή του "μύθου" του: ευκρινώς περιγεγραμμένη και συγχρόνως δυναμικά ευέλικτη, μπορεί να αξιοποιηθεί θεατρικά τόσο από πολυμελείς θιάσους, όσο και από μικρότερες ομάδες, με τον κάθε ηθοποιό να αναλαμβάνει διπλό ρόλο ή και πολλαπλούς. Αυτήν ακριβώς τη λύση επέλεξε ο Νίκος Δαφνής, σκηνοθέτης και διασκευαστής του έργου που παρουσιάζεται από το Νοέμβριο του 2017 στο Θέατρο κάτω από τη Γέφυρα, στήνοντας ένα θέαμα απολαυστικά κεφάτο και εμπνευσμένο, πλημμυρισμένο από χρώμα, χιούμορ, φαντασία και μουσική, όπου μόλις εφτά - πολυτάλαντοι ωστόσο, με πληθωρικές ιδιοσυγκρασίες, ωραίες φωνές, χορευτικές ικανότητες και άπταιστο συντονισμό στην κίνηση (επιμελημένη από τις Δάφνη Δούλη και Καλλιόπη Κούρου) - ηθοποιοί μοιράζονται ανάμεσά τους πλήθος ρόλων, δίνοντας την εντύπωση ενός πολύ μεγαλύτερου αριθμού επί σκηνής συντελεστών. Τη χαριτωμένη, αθώα αλλά και φιλοσοφημένη Dorothy (εξελληνισμένη σε Δώρα για τις ανάγκες της παράστασης) της Κατερίνας Τσεβά πλαισιώνουν με ευχάριστα ακούραστη αεικινησία και μεταδοτικό μπρίο η Κωνσταντίνα Σαραντοπούλου, η Μαρουσώ Γεωργοπούλου, ο Οδυσσέας Κιόσογλου, ο Κώστας Κλάδης, ο Πασχάλης Μερμιγκάκης και ο Κώστας Τζαφέρης, αλλάζοντας "ταχυδακτυλουργικά" πρόσωπα και αμφιέσεις, τραγουδώντας, χορεύοντας, κινούμενοι μεταξύ "σανιδιού" και πλατείας και αλληλεπιδρώντας αυτοσχεδιαστικά με τους μικρούς θεατές, τους οποίους και ενθαρρύνουν να συμμετέχουν στα δρώμενα. Τα κοστούμια παραμυθένιας ομορφιάς που σχεδίασε η Δέσποινα Κολοκοτσά και η ευφυέστατη σύλληψη και κατασκευή των σκηνικών από την Ελένη Σουμή - με το εξαιρετικό τέχνασμα του "βιβλίου μέσα στο βιβλίο" και τις υπέροχες, ολοζώντανες ζωγραφιές, όπου το κυριολεκτικό δισδιάστατο της εικονογραφημένης σελίδας σμίγει με το ονειρικό τρισδιάστατο της "ένδον" πραγματικότητας - ενισχύουν την αίσθηση της εμβύθισης στις τοποθεσίες και τη δράση του φαντασιακού σύμπαντος, δημιουργώντας ένα σχεδόν κινηματογραφικό εφέ χωροχρονικής "υπέρθεσης".

Η μουσική και τα τραγούδια της παράστασης - όπως και η ίδια η παράσταση - έχουν τη δική τους ιστορία. Το 1983, ο συγγραφέας Δημήτρης Ραβάνης-Ρεντής και ο συνθέτης Μίμης Πλέσσας ανέλαβαν τη θεατρική απόδοση και τη μουσική επένδυση, αντίστοιχα, του Μάγου του Οζ για λογαριασμό του ιστορικού Θιάσου 81 (ο οποίος είχε ιδρυθεί δυο χρόνια νωρίτερα από τον Νίκο Δαφνή και τους Νανά Νικολάου, Χρήστο Κελαντώνη και Γιώργο Μιχαλάκη και διατηρήθηκε ως το 2002). Αυτούσια η μουσική και οι περισσότεροι από τους στίχους εκείνης της διασκευής ακούγονται και στο φετινό ανέβασμα - το οποίο είναι, εξάλλου, αφιερωμένο στον Πλέσσα και τον αείμνηστο Ρεντή - στο Θέατρο Κάτω από τη Γέφυρα, με τις "ξεσηκωτικά" χαρούμενες και ευκολομνημόνευτες, "κολλητικές" μελωδίες του πρώτου να δένουν άψογα με τους έντονους, σφιχτοδεμένους ρυθμούς της σκηνοθεσίας και των ερμηνειών.

Ο Μάγος του Οζ είναι μια ευφάνταστη παραβολή για την εσωτερική αναζήτηση του καθενός μας, την αναμέτρησή μας με τις ελλείψεις ή ατέλειες που, συνήθως αδικαιολόγητα, νομίζουμε πως μας χαρακτηρίζουν και έχουμε καταλήξει να τις "υιοθετούμε" ως αναπόφευκτο (όσο και επαίσχυντο) ισόβιο βάρος. Το κείμενο του Baum είναι γραμμένο με μια ανεπιτήδευτη τρυφερότητα, από την οποία εμποτίζεται και η ατμόσφαιρα της παράστασης, "μεταφράζοντας" στο ακέραιο το πνεύμα του. Ως και οι ευδιάκριτες νύξεις κοινωνικού σχολιασμού ή/και σάτιρας, που κορυφώνονται στην τελική "αυτοαναίρεση" του μύθου, γίνονται με όση λεπτότητα χρειάζεται ώστε να παρακινούν επιμέρους προβληματισμούς χωρίς να διασπούν τη ροή της πλοκής. Αν και ως θέμα/θέαμα απευθύνεται κατά κύριο λόγο στα παιδιά, για τα οποία και είναι ιδιαίτερα ελκυστικό, τα αντιμετωπίζει με "ενήλικο" σεβασμό και σοβαρότητα πίσω απ' το παιγνιώδες προκάλυμμα, αναγνωρίζοντας την ικανότητά τους να αντιλαμβάνονται το αφαιρετικό, καθώς και το χιούμορ του υπέρλογου ή μιας αναπάντεχης ανατροπής. Και αυτό τα παιδιά το εισπράττουν ενστικτωδώς και το εκτιμούν, επιστρατεύοντας κι εδώ το δικό τους, πρωτογενή (και επομένως αλάνθαστο) κώδικα επικοινωνίας με την τέχνη.

(Αθήνα, Μάρτιος 2018)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το κείμενο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο διαδικτυακό περιοδικό Διάστιχο (31.3.18).