Η Γυναίκα που Γνώρισα (1992)

Οδοιπορικό στα άδυτα της ψυχής και της μνήμης

Μετά το σπαρακτικό επιστολικό του μυθιστόρημα Το Μαύρο Κουτί, ο Amos Oz χαμηλώνει τους τόνους και συνθέτει, όπως λέει ο ίδιος, "ένα έργο μουσικής δωματίου", σε κλίμακες ελάσσονες και με τη σοφία της ζωής πιο κατασταλαγμένη, μετουσιωμένη σε ποίηση χαμηλόφωνη, ψιθυριστή σχεδόν, τρυφερό αυτοσαρκασμό και γλυκιά, πονεμένη χαρά. Η αφήγηση είναι εδώ, εκ πρώτης όψεως, γραμμική, καθαρά παραδοσιακή από πλευράς τεχνικής, αφού το ύφος παραπέμπει φανερά στη Virginia Woolf, τις αδελφές Bronte, τον Flaubert και τον Stendhal. Η συνύπαρξη πολλών διαφορετικών χρονικών επιπέδων που πλέκονται μεταξύ τους σ' έναν ενιαίο ιστό, το άλλοτε κατακερματισμένο κι άλλοτε αείρροο εσωτερικό ταξίδι, ο "ελεύθερος πλάγιος λόγος" τον οποίο με μεγάλη μαεστρία χρησιμοποίησαν στα ψυχογραφικά τους μυθιστορήματα οι Γάλλοι συγγραφείς του περασμένου αιώνα, είναι τα κυριότερα χαρακτηριστικά του έργου αυτού, μαζί με την παντελή, συχνά, απουσία σημείων στίξης έτσι ώστε ο γραπτός λόγος να ακολουθεί πιστά την πορεία της σκέψης, τη χρήση του τρίτου προσώπου αντί για το πρώτο και του πρώτου αντί για το τρίτο, σε αντιδιαστολή με την παρουσία του δευτέρου, το οποίο υποδηλώνει την άμεση επικοινωνία με τον εαυτό μας. Ο εαυτός στο τρίτο πρόσωπο είναι απαστασιοποιημένος, ξένος πολλές φορές, για να θυμηθούμε και την περίφημη φράση του Rimbaud: "Je est un autre", "(ο) Εγώ είναι κάποιος άλλος".

Το κάθε πρόσωπο του μυθιστορήματος αυτού αποτελεί έναν γρίφο, τόσο για τον αναγνώστη όσο και για τα άλλα πρόσωπα, ακόμα και για τον εαυτό του. Η ζωή του συντίθεται κομμάτι κομμάτι μέχρι την τελευταία φράση του μυθιστορήματος, με εικόνες και φράσεις κλειδιά (και, όχι σπάνια, φετίχ) που επαναλαμβάνονται επίμονα, κάθε φορά ελαφρώς παραλλαγμένες, ανάλογα με το φωτισμό και την οπτική γωνία - για να μην πούμε τη γωνία λήψης. O Yoel Ravid, το κυριότερο πρόσωπο του δράματος, είναι εκείνος ο οποίος προσπαθεί να "γνωρίσει" τη γυναίκα (όχι από σεξουαλική άποψη, διευκρινίζει ο συγγραφέας, αλλά με τη βιβλική έννοια της λέξης, που είναι βαθύτερη και πολυσήμαντη και δηλώνει τόσο τη σαρκική, όσο και τη συναισθηματική και πνευματική γνώση - Lada'at Isha είναι ο πρωτότυπος εβραϊκός τίτλος) και μαζί της τον κόσμο και τον ίδιο του τον εαυτό, για να ανακαλύψει στο τέλος ότι η λύση του μυστηρίου είναι η συνειδητοποίηση της ύπαρξης του τελευταίου και ότι η αδυναμία να ονομάσει κανείς τα πράγματα δεν συνιστά απαραίτητα προσωπική αποτυχία. Η λέξη, που κατά τον Sartre "είναι ένα μονοπάτι προς την ανύψωση, πληροφορεί τα συναισθήματά μας, τα ονομάζει, τους προσδίδει αντικείμενο, προοπτικές, ορίζοντα" (Litterature et Realite) εδώ γίνεται το μέσο για να κατανοήσουμε ακριβώς το αντίθετο, την έλλειψη δηλαδή παντοδυναμίας της και την απόλυτη συμβατικότητά της. Όπως συμβατικές είναι, άλλωστε, οι περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες - κι εδώ που τα λέμε και η ίδια η λογοτεχνία, η τέχνη γενικότερα, δεν είναι τίποτ' άλλο από ένα σύνολο συμβάσεων οι οποίες επιχειρούν να ανατρέψουν ή απλώς να ερμηνεύσουν τις συμβάσεις της καθημερινής μας ζωής.

Πέρα από οποιαδήποτε απόπειρα ερμηνείας του τόσο ενδιαφέροντος αυτού έργου, η οποία και αυθαίρετη θα ήταν αλλά και άχρηστη, αξίζει να σταθεί κανείς στον πλούτο και τη μαγεία του λόγου και στην "κινηματογραφική", κάποιες φορές, ζωντάνια και δύναμη των περιγραφών. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον ίδιο τον Amos Oz για την ευγενική του συνεργασία σε αρκετά "προβληματικά" σημεία του βιβλίου και τις διευκρινίσεις του σχετικά με τον τίτλο, οι οποίες υπήρξαν διαφωτιστικές και πολύτιμες. Και επίσης θα ήθελα, κλείνοντας,να παραθέσω κάποιους στίχους από τον Macbeth (Πράξη V, Σκηνή 5) του Shakespeare, οι οποίοι μου φαίνεται ότι αποδίδουν, κατά κάποιον τρόπο, το πνεύμα και την ατμόσφαιρα του έργου:

"Η ζωή δεν είναι παρά ένας ίσκιος που βαδίζει, ένας ταλαίπωρος ηθοποιός που κινείται μ' έξαψη και αλαζονεία όση ώρα βρίσκεται πάνω στη σκηνή και μετά σωπαίνει εντελώς. Είναι ένα παραμύθι ειπωμένο από κάποιον ανίδεο, γεμάτον έπαρση και οργή - και δεν σημαίνει τίποτα".

(Αθήνα, Ιούνιος 1992)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το κείμενο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε ως πρόλογος στην ελληνική έκδοση του μυθιστορήματος του Amos Oz Η Γυναίκα που Γνώρισα που κυκλοφόρησε το 1992 από τις εκδόσεις Ψυχογιός (σε δική μου μετάφραση από τα Αγγλικά).