Το Πνεύμα του Χιονιού (2019)

Μια χριστουγεννιάτικη ιστορία

Έχοντας χάσει πρόσφατα τη μεγαλύτερη αδελφή του από ενδονοσοκομειακή μόλυνση, ο δεκάχρονος Christian προσπαθεί να συμβιβαστεί με τις νέες συνθήκες που επικρατούν στο σπίτι του, όπου το πένθος έχει αλλάξει δραστικά την οικογενειακή καθημερινότητα. Δίχως να το συνειδητοποιεί, επηρεάζεται και ο ίδιος από τη γενική βαρυθυμία, με αποτέλεσμα να μην ευχαριστιέται πια ούτε τη συντροφιά του καλύτερού του φίλου. Μια μέρα γνωρίζεται επεισοδιακά με την αεικίνητη και λαλίστατη Hedwig, ένα συνομήλικό του κοριτσάκι που τον παρασύρει σ' έναν ξέφρενο κόσμο γέλιου και ξεγνοιασιάς. Στο παραμυθένια όμορφο σπιτικό της, ο Christian βρίσκει ό,τι έχει χαθεί από το δικό του: ευχάριστη παρέα με ατέλειωτη κουβέντα και παιχνίδι, νόστιμο φαγητό, αστραφτερά στολίδια για τα Χριστούγεννα που πλησιάζουν, τις γνώριμες γιορτινές μελωδίες και ευωδιές.

Ώσπου ένα τυχαίο - ή μήπως όχι; - παιχνίδι του φωτός θα αποκαλύψει μια πτυχή των πραγμάτων που θα τον βάλει σε υποψίες, ενώ η παρουσία ενός παράξενου ηλικιωμένου που τριγυρίζει έξω απ' το σπίτι της Hedwig εντείνει δυσοίωνα το μυστήριο. Αποφασισμένος να βρει την άκρη σ' όλα αυτά, ο Christian αρχίζει να συναρμολογεί το παζλ μιας απίστευτης ιστορίας, πασχίζοντας συγχρόνως να χωνέψει την οριστική απουσία της αδελφής του, καθώς και να ξαναβάλει τους γονείς και τη μικρότερη αδελφούλα του σ' έναν φυσιολογικό ρυθμό ζωής...

Με τον πρωτότυπο νορβηγικό τίτλο Snososteren - που εύστοχα αποδόθηκε στα Ελληνικά ως Το Πνεύμα του Χιονιού - η ευαισθητοποιημένη απέναντι στα οικολογικά ζητήματα συγγραφέας Maja Lunde (από την οποία, μάλιστα, είχα την τιμή και τη χαρά να πάρω προσωπική συνέντευξη, με αφορμή το μυθιστόρημά της για ενήλικες Η Ιστορία των Μελισσών), μας χαρίζει ένα πολύ συγκινητικό, εικαστικά θεσπέσιο χριστουγεννιάτικο παραμύθι που δεν απευθύνεται αποκλειστικά στα παιδιά. Οι υπέροχες ζωγραφιές της εικονογράφου και συγγραφέα παιδικών βιβλίων Lisa Aisato ζωντανεύουν με απαλές γραμμές και ονειρικά χρώματα τους ήρωες, μικρούς και μεγάλους, μα και το περιβάλλον μέσα στο οποίο κινούνται. Χρησιμοποιώντας το χιόνι ως φορέα πολύσημων συμβολισμών - το χιόνι είναι μια μονάχα απ' τις μορφές του νερού, εγγενώς ευμετάβλητου φυσικού στοιχείου που διαδραματίζει καίριο ρόλο στο βιβλίο - η Lunde ξεδιπλώνει την ιστορία της με ανεπιτήδευτη ποιητικότητα, η οποία έχει μεταφερθεί θαυμάσια στη γλώσσα μας από τη μεταφράστρια Χριστίνα Σωτηροπούλου. Το Πνεύμα του Χιονιού, που μαζί με την Ιστορία των Μελισσών κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος, περιλαμβάνει 24 σύντομα κεφάλαια, τα οποία μπορούν να διαβαστούν απ' την πρώτη του Δεκέμβρη ως την παραμονή των Χριστουγέννων, ένα την κάθε μέρα, έτσι ώστε οι αναγνώστες να παρακολουθήσουν σε πραγματικό χρόνο το συναρπαστικό όσο και λυτρωτικό ταξίδι που προτείνει η συγγραφέας.

Ακόμα και στην εποχή μας, η αντιληπτική ικανότητα των παιδιών τυχαίνει, δυστυχώς, να υποτιμάται. Έχοντας προφανώς ξεχάσει τα δικά τους παιδικά χρόνια, οι μεγάλοι αδυνατούν να συντονιστούν απόλυτα με τον τρόπο σκέψης ενός παιδιού, να κατανοήσουν ουσιαστικά τη ζωτική σημασία των σταθερών σημείων αναφοράς στην καθημερινότητά του. Για τα παιδιά, η τακτική επανάληψη καθορισμένων δραστηριοτήτων είναι δείγμα ομαλότητας μέσα στην οικογένεια. Η αιφνίδια απώλεια έστω και ενός από τα μέλη της διαταράσσει αυτόματα την τάξη, μετακινεί τις ισορροπίες, προξενεί μη αναστρέψιμες μεταβολές στα δεδομένα. Οι ενήλικες προτιμούν να επεξεργάζονται τέτοιες καταστάσεις εγκεφαλικά, να τις εκλογικεύουν, να προστατεύονται απ' το πένθος με το να καταπνίγουν τα συναισθήματα που προξενεί η απώλεια αυτή καθαυτήν, όπως και η ανάμνηση του εκλιπόντος προσώπου. Για τα παιδιά, όμως, η εμπειρία του πένθους είναι εντελώς διαφορετική. Με την πρωτογένεια της συγκινησιακής τους προσέγγισης, δεν κατανοούν εύκολα τη μέθοδο της απομάκρυνσης που υιοθετούν οι ενήλικες, πράγμα το οποίο συχνά γίνεται αιτία ασυνεννοησίας, γκρίνιας και προστριβών. Ο μικρός Christian δεν μπορεί να καταλάβει γιατί οι γονείς του έχουν γίνει τόσο λιγομίλητοι και ανέκφραστοι, σαν να τους έχουν αντικαταστήσει "απατεώνες" οι οποίοι απλώς τους παριστάνουν, ή γιατί κανείς δεν δείχνει να θυμάται τα γενέθλιά του, αν και είναι συνυφασμένα με την τελετουργία των Χριστουγέννων. Η επίμονη άρνηση των γονιών του (πιθανότατα με την προτροπή ψυχοθεραπευτή, προκειμένου να αποστασιοποιηθούν από το τραγικό γεγονός) να στολίσουν τους τοίχους με χαρούμενες φωτογραφίες της αδικοχαμένης Juni, έρχεται σε αντίθεση με τη δική του επιθυμία και ανάγκη να βλέπει συνεχώς το πρόσωπό της, να τη νιώθει για πάντα κοντά του, να συντηρεί μέσα του και γύρω του την εικόνα της "αρτιμελούς" και ενωμένης τους οικογένειας.

Την αιτία θανάτου της Juni, στα δεκάξι της μόλις χρόνια, δεν τη μαθαίνουμε. Ή, μάλλον, μαθαίνουμε την πρακτική αιτία, όχι όμως και τι ακριβώς οδήγησε τη Juni στο νοσοκομείο, όπου προσβλήθηκε από το μοιραίο πνευμονιόκοκκο. Γίνονται, βέβαια, νύξεις για κατάθλιψη και ίσως νευρική ανορεξία, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα του βιβλίου. Όπως την περιγράφει ο Christian, η Juni ήταν μια πρόσχαρη, ζωηρή κοπέλα, η οποία δεν θα ενέκρινε καθόλου την τωρινή κατήφεια και παραίτηση των γονιών της. Το ίδιο της το όνομα (που σημαίνει "Ιούνιος") φέρνει στο νου τον καλοκαιρινό ήλιο - έναν ήλιο που η ζεστασιά του γλυκαίνει την παγωνιά του πένθους. Το χιόνι, εξάλλου, έχει διπλή ιδιότητα: απ' τη μια απλώνεται ανεξέλεγκτα και καλύπτει τα πάντα, απ' την άλλη, όμως, είναι υλικό εύπλαστο και ευάγωγο. Φτιάχνοντας, μαζί με τη Hedwig, μια φιγούρα από χιόνι που καταλήγει να πάρει τη μορφή της Juni, ο Christian καταφέρνει να διαχειριστεί και να "εξορκίσει" τον πόνο του, μετουσιώνοντάς τον σε δημιουργικότητα. Η αινιγματική παρουσία της Hedwig (και για επιπλέον λόγους που αποκαλύπτονται συνταρακτικά προς το τέλος) στο συγκεκριμένο στιγμιότυπο δεν είναι, φυσικά, διόλου τυχαία. "Hedwig" σημαίνει "μάχη" - επομένως, σε επίπεδο αλληγορίας, το κοριτσάκι με το όνομα αυτό προσωποποιεί την εσωτερική πάλη του Christian, τον αγώνα του ενάντια στο σκοτάδι της μελαγχολίας και της οδύνης. Παράλληλα, η απροσδόκητη φιλία του με τον αρχικά ύποπτο ηλικιωμένο - που όπως αποδεικνύεται, είναι ένας καλοκάγαθος και επίσης χαροκαμένος σχεδιαστής ευχετήριων καρτών - ανατρέπει την προοπτική των γεγονότων, βοηθώντας τον να αντιληφθεί την περιπλοκότητα στη φύση και τις εκφάνσεις του πένθους.

Το Πνεύμα του Χιονιού είναι από τα βιβλία εκείνα που με το λιτό, μετρημένο λόγο τους αγγίζουν τις πιο ευαίσθητες χορδές μας, περνώντας τα μηνύματά τους νηφάλια και διακριτικά, δίχως να κάνουν κήρυγμα. Χάρμα οφθαλμών και ψυχής, ιδανικό χριστουγεννιάτικο - και όχι μόνο - ανάγνωσμα, κατορθώνει να συγκινήσει μέχρι δακρύων, υπενθυμίζοντάς μας με συγκλονιστική τρυφερότητα το νόημα και την ομορφιά της μνήμης. Όλοι έχουμε χάσει αγαπημένα πρόσωπα, όλους, λίγο ή πολύ, μας στοιχειώνει η απουσία τους - ιδίως κατά την περίοδο των γιορτών, που ο κατεξοχήν οικογενειακός τους χαρακτήρας μεγιστοποιεί την αίσθησή της. Το γιατρικό του πένθους δεν είναι η λησμονιά, αλλά η αποδοχή της ανάμνησης, η συμφιλίωση με το κενό της απώλειας. Γιατί μονάχα έτσι μπορεί να πάει μπροστά η ζωή.

(Αθήνα, Δεκέμβριος 2019)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το κείμενο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο διαδικτυακό περιοδικό Διάστιχο (23.12.19).