Πού Είναι η Μάνα σου Μωρή; (2016)

Προσωπική μαρτυρία που τσακίζει κόκαλα

Τον Ιανουάριο του 1946, με το ξέσπασμα του Εμφυλίου Πολέμου, η τετράχρονη τότε Δήμητρα Πέτρουλα είδε την οικογένειά της να σφαγιάζεται με αποτρόπαιη αγριότητα από Χίτες (μέλη της Οργάνωσης Χ, που είχε ιδρυθεί κατά τη γερμανική Κατοχή από τον αντισυνταγματάρχη Πεζικού Γεώργιο Γρίβα). Μέσα σε μια επταετία έχασε 31 συνολικά συγγενείς - μεταξύ των οποίων και τον πατέρα της, καπετάνιο του ΕΛΑΣ Σωτήρη Πέτρουλα, τον οποίο ούτε από φωτογραφίες δεν πρόλαβε να γνωρίσει. Τις φρικτές αυτές αναμνήσεις κατέγραψε στο αυτοβιογραφικό της μυθιστόρημα Πού Είναι η Μάνα σου Μωρή; που κυκλοφόρησε το 1986 (και ξανά το 2008) από τις εκδόσεις Κέδρος, ενώ επανεκδόθηκε το 2011 από τη Σύγχρονη Εποχή.

Φέτος, στην εβδομηκοστή "επέτειο" της μαύρης εκείνης χρονιάς για τον τόπο μας, το έργο της Πέτρουλα ανέβηκε για πρώτη φορά στη σκηνή LAB του θεάτρου Σημείο, ως ωριαίος μονόλογος σε διασκευή Σοφίας Αδαμίδου και σκηνοθεσία Ένκε Φεζολλάρι (ο οποίος επιμελήθηκε επίσης τη μουσική επένδυση της παράστασης), με πρωταγωνίστρια τη Βέρα Κρούσκα και τη συμμετοχή των Ορνέλα Λούτη και Αγάπης Παπαθανασιάδου. Με τους ίδιους ακριβώς συντελεστές, το Πού Είναι η Μάνα σου Μωρή; θα παίζεται στον πολυχώρο Vault από τον Οκτώβριο του 2016 ως τον Ιανουάριο του 2017.

Ο χρόνος δεν γιατρεύει πάντα τις πληγές - ίσως η οδύνη μετριάζεται τόσο μονάχα όσο να αντέχεται, ώστε να συνεχιστεί η ζωή όπως μπορεί. Το κοριτσάκι που μπροστά στα μάτια του ξεδιπλώθηκε όλο το σκοτάδι της ανθρώπινης θηριωδίας δεν ξεπέρασε ούτε θα καταφέρει ποτέ να ξεπεράσει τα όσα αντίκρισε και έζησε κυριολεκτικά στο πετσί του: ένα κομμάτι της ψυχής και της μνήμης του θα μένει εκεί καθηλωμένο, σαστισμένο και ανίσχυρο ανάμεσα στα διαμελισμένα πτώματα των αγαπημένων του, προσμένοντας απάντηση σ' ένα αιώνια ανεξήγητο "γιατί;".

Η Βέρα Κρούσκα διαθέτει γνήσια και ατόφια ιδιοσυστασία τραγωδού. Η δωρική της παρουσία απορροφά και συγχρόνως εκπέμπει στο ακέραιο την ωμή, αφιλτράριστη οξύτητα του ακραία τραυματικού βιώματος. Αβίαστα, με σπαρακτική πειστικότητα, μεταβαίνει από την πονεμένη εγκαρτέρηση της ενήλικης αφηγήτριας στην πικρά κουρελιασμένη αθωότητα του νηπιακού εαυτού της, που αναγκάστηκε να μάθει και να συνειδητοποιήσει το ζόφο της απώλειας και του πένθους πριν τις χαρές και την ομορφιά της ζωής. Στο πλευρό της, σε πολλαπλούς ρόλους, οι εξίσου θαυμάσιες Ορνέλα Λούτη και Αγάπη Παπαθανασιάδου "εικονογραφούν" καθοριστικά στιγμιότυπα της μεγαλόφωνης αναπόλησης, πότε σχηματίζοντας άρτια χορογραφημένους ζωντανούς πίνακες και πότε συμβάλλοντας με σύντομους διαλόγους στην ιστορούμενη δράση.

Σφιχτή και απέριττη, η σκηνοθεσία του Ένκε Φεζολλάρι ζωντανεύει με ευρηματική, συχνά ποιητική αφαιρετικότητα ένα κείμενο όπου η συμπύκνωση των νοημάτων βαθαίνει ακόμα πιο έντονα το ανάγλυφο της πρωτογενούς εμπειρίας, απομονώνοντας και αναδεικνύοντας συγκλονιστικά την ουσία της. Το "σπαρτιάτικο" σκηνικό και τα κοστούμια της Χριστίνας Κωστέα, σε συνδυασμό με τους φωτισμούς της Ελίζας Αλεξανδροπούλου, παραπέμπουν με τα χρώματα και την αισθητική τους σε παλιές, κιτρινισμένες ασπρόμαυρες φωτογραφίες (ή ταινίες επικαίρων), ενώ η εσκεμμένη έλλειψη άλλων οπτικών περισπασμών επιτείνει σχεδόν συντριπτικά το συναισθηματικό φόρτο τόσο εντός όσο και εκτός σκηνής.

Η ζωή του ανθρώπου αλλά και κάθε έμψυχου όντος, είτε μεμονωμένα είτε συλλογικά, είναι ένα τίποτα μέσα στη "μεγαλύτερη εικόνα" της ιστορίας. Το ατομικό δράμα δεν μετρά, δεν υπάρχει. Τα γεγονότα μας παρασέρνουν στην αμείλικτη δίνη τους, μας κατακρεουργούν σωματικά και ψυχικά και μας αφήνουν αδιάφορα πίσω τους. Η εκ των υστέρων αποτίμησή τους με την απόσταση του χρόνου καταδεικνύει την τραγικά παράλογη ματαιότητα του φανατισμού σε όποια απόχρωση ή μορφή του, το φρούδο εφήμερο, εν τέλει, των ιδεολογιών.

Πέρα από πολιτικές πεποιθήσεις και κομματικές τοποθετήσεις ή σκοπιμότητες, εξάλλου, μαρτυρίες όπως η συγκεκριμένη αποτελούν μια δυσβάστακτα αλγεινή όσο και διαχρονικά καίρια υπενθύμιση ότι ποτέ δεν πρέπει να εφησυχάζουμε, να ξεχνάμε για τι είναι ικανό το υποτίθεται "εξελιγμένο" και "ανώτερο" (τρομάρα του) είδος μας έτσι και του δοθεί η ευκαιρία να αποβάλει το επίχρισμα του πολιτισμού και να βγάλει το κτήνος από μέσα του.

(Αθήνα, Νοέμβριος 2016)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το κείμενο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο διαδικτυακό περιοδικό Διάστιχο (19.11.16). Οι παραστάσεις του Πού Είναι η Μάνα σου Μωρή; δίνονται από τις 7 Οκτωβρίου 2016 ως τις 8 Ιανουαρίου 2017 και κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή στο θέατρο Vault του Βοτανικού.