Συνέντευξη στην Τασσώ Γαΐλα (2016)

Κώστας Χωρεάνθης - 80 χρόνια από τη γέννηση ενός λογίου

Μόλις συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από τη γέννηση και 20 από το θάνατο του διακεκριμένου πνευματικού ανθρώπου, του Χίου δασκάλου, παιδαγωγού, συγγραφέα, ποιητή, μεταφραστή και κριτικού Κώστα Χωρεάνθη (Καλαμωτή Χίου 1936-Αθήνα 1996) και με αφορμή αυτό το γεγονός, οι κληρονόμοι του προχώρησαν στην κυκλοφορία ποιητικής συλλογής με ανέκδοτα ποιήματά του. Λόγια Σιωπής ο τίτλος της συλλογής από τις εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος (2016). Επιμέλεια έκδοσης: Ελένη, Μάριον και Βερίνα Χωρεάνθη (η σύζυγος και οι κόρες του εκλιπόντος δημιουργού).

Παιδί Μικρασιατών προσφύγων, ο Κώστας Χωρεάνθης γεννήθηκε στην Καλαμωτή Χίου το 1936. Φτώχεια μεγάλη που δεν τον σταματά από το πάθος του, το διάβασμα. Ο νεαρός Κώστας μελετά ό,τι πέσει στα χέρια του, μελετά διαρκώς και με τη μεγάλη φιλομάθεια που τον διακρίνει, θα καταφέρει τελικά - και παρά τις αντιξοότητες - να σπουδάσει, να γίνει δάσκαλος και να διδάξει ό,τι έμαθε και ό,τι μάθαινε, να διακριθεί στο χώρο της παιδαγωγικής και παράλληλα, σε νεαρή ακόμα ηλικία, να κάνει αισθητή την παρουσία του στο χώρο της λογοτεχνίας. Δάσκαλος με αξιόλογη καριέρα στο χώρο της εκπαίδευσης, από τους πλέον διακεκριμένους παιδαγωγούς με καταγωγή τη Χίο, παράλληλα με τη διδασκαλία συνεχώς δημιουργούσε, έγραφε, μελετούσε...

Μόλις το 1966 - 50 χρόνια πριν - από τις εκδόσεις Α. Καραβία κυκλοφόρησε η πρώτη του δουλειά, η ποιητική συλλογή Άσκηση. Έκτοτε στην αξιοπρόσεκτη εργογραφία του θα προστεθούν μελέτες, έρευνες, μεταφράσεις Ελλήνων και Γάλλων συγγραφέων, ιστορικές μονογραφίες, ποίηση, πεζά, παιδικά βιβλία.

Το σημαντικό του έργο, ο πρόωρος θάνατος του χαρισματικού πνευματικού ανθρώπου του 20ού αιώνα Κώστα Χωρεάνθη δεν θα το σταματήσει - και αυτό γιατί είναι τακτικός ο εμπλουτισμός της εργογραφίας του με νέους τίτλους ακυκλοφόρητων έργων του, πάντα με τη φροντίδα και επμέλεια της συζύγου του Ελένης, κριτικού και συγγραφέα και των κορών του Μάριον και Βερίνας, που με τη σειρά τους ακολουθούν τα βήματα των γονιών τους στο χώρο των γραμμάτων και μάλιστα, με λαμπρό μέλλον.

Λένε πως η σιωπή των διανοουμένων - στις μέρες μας, τώρα που η χώρα βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης - δείχνει αδιαφορία ή και συνενοχή... Δουλειά των πνευματικών ανθρώπων είναι η καθοδήγηση του λαού μέσα από το έργο τους. Και επειδή η σιωπή δεν αρμόζει στο λόγιο Κώστα Χωρεάνθη, η έκδοση της συλλογής Λόγια Σιωπής από τη σύζυγο και τις κόρες του έρχεται να προσθέσει ακόμα έναν κρίκο στη αλυσίδα της προσφοράς του στα γράμματα και τον πολιτισμό.

Η προσωπική σας άποψη κ. Μάριον για το πνευματικό έργο του πατέρα σας στο σύνολο; Και εσείς, που γράφετε και η ίδια κριτικές βιβλίων, σε μία μόνο παράγραφο μας δίνετε την κριτική σας άποψη για τα Λόγια Σιωπής;

Ο πατέρας μου κατείχε άριστα την ελληνική γλώσσα, αρχαία και νέα και είχε ασχοληθεί με όλα σχεδόν τα είδη του λόγου. Κυρίως όμως ήταν δοκιμιογράφος και ποιητής. Το ποιητικό του ύφος πέρασε από πολλά στάδια, πειραματισμούς και τεχνοτροπίες ώσπου να παγιωθεί σε μια εγκεφαλικότητα που καταλήγει να συμφιλιώσει, κατά κάποιον τρόπο, την ποίηση με το δοκιμιακό λόγο. Τα ποιήματα που περιέχονται στα Λόγια Σιωπής είναι όλα ανέκδοτα, τα περισσότερα από τη νεανική του ηλικία και μόνο στο τέλος συμπεριλάβαμε ορισμένα από όσα έγραψε ή μας υπαγόρευσε στη διάρκεια της αρρώστιας του - μιας εποχής ιδιαίτερα επώδυνης και για τον ίδιο και για μας (ωστόσο, όπως θα διαπιστώσατε, δεν είχε επηρεαστεί καθόλου η διαύγεια της δημιουργικής του σκέψης). Τα ποιήματα στα Λόγια Σιωπής ακολουθούν χρονολογική σειρά και νομίζω ότι δίνουν μια επαρκώς αντιπροσωπευτική εικόνα του συνόλου της ποίησής του, καθώς αναγνωρίσιμα στοιχεία τους επανέκαμψαν και εξελίχθηκαν στο μετέπειτα έργο του.

Έργο του πατέρα σας που αγαπάτε περισσότερο;

Δεν ξέρω αν θα μπορούσα να επιλέξω μια από τις ποιητικές του συλλογές - θα έλεγα ίσως τη Βερενίκη των Ψιμυθίων (Ωρίων 1986), που ο ίδιος τη χαρακτήριζε συνθετικό έργο και η οποία έχει όντως τη δομή μουσικής συμφωνίας ή ορατορίου. Είχε ήδη γράψει το κείμενο τριών λαϊκών ορατορίων: Κοσμάς ο Αιτωλός (Α. Καραβίας 1980 & Εριφύλη 1996), που μελοποιήθηκε από τον επίσης πρόωρα χαμένο συνθέτη βυζαντινής μουσικής Σωκράτη Βενάρδο και παρουσιάστηκε σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, Σαλώμη - Ο Ιωάννης της Ερήμου (κυκλοφόρησε μετά θάνατον από τις Εκδόσεις των Φίλων του Κώστα Ε. Τσιρόπουλου, το 2002) το οποίο ομοίως προοριζόταν για μελοποίηση από τον Βενάρδο - αλλά αυτή η συνεργασία δεν ολοκληρώθηκε ποτέ - και Βυζαντινή Πατρίδα (σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο), κατά παραγγελία του Σωκράτη Βενάρδου και πάλι (όμως ο Βενάρδος πέθανε αιφνίδια, πριν προλάβει καν να ασχοληθεί με το έργο αυτό και το κείμενο του πατέρα μου έμεινε ανέκδοτο). Θεωρώ τη Βερενίκη εξαιρετικά επίκαιρο έργο, διότι από μέσα περνά όλη η ιστορία και οι ταλαιπωρίες της χώρας μας, από τις απαρχές της ύπαρξής της ως τη σημερινή εποχή. Η Βερενίκη των Ψιμυθίων είναι η Ελλάδα με τις αιώνιες, τραγικά ειρωνικές αντιφάσεις της, όπως τη βλέπει ένας βαθιά σκεπτόμενος και προβληματισμένος άνθρωπος μέσα απ' την προοπτική του χρόνου και της ιστορίας. Παρ' όλο που εκδόθηκε πριν ακριβώς είκοσι χρόνια (ενώ προφανώς είχε αρχίσει να γράφεται από ακόμα νωρίτερα), το βιβλίο αυτό σε κάποια σημεία του είναι ανατριχιαστικά προφητικό.

Εάν μπορώ να αναφέρω ένα ακόμα έργο του, θα έλεγα το Δέντρο της Γης, τη μοναδική ποιητική συλλογή για παιδιά που έγραψε και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά από τις εκδόσεις Καμπανά το 1985, με υπέροχη εικονογράφηση της Διατσέντας Παρίση (επανεκδόθηκε από τους Σύγχρονους Ορίζοντες το 2000 με την ίδια εικονογράφηση). Αν και απευθύνεται στα παιδιά, διαβάζεται ανετότατα και από μεγάλους. Το βιβλίο αυτό μου είναι ιδιαίτερα αγαπητό λόγω του έμμετρου και ομοιοκατάληκτου στίχου, στον οποίο έχω αδυναμία - αν και μου είναι εξίσου προσφιλής η ελευθερόστιχη ποίηση.

Ευχαριστώ τις κυρίες Ελένη, Μάριον και Βερίνα Χωρεάνθη για την προσφορά του βιβλίου και την άδειά τους για τη συγγραφή του άρθρου.

(Αθήνα, Αύγουστος 2016)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η παραπάνω συνέντευξη μου ζητήθηκε από την Τασσώ Γαΐλα, στην οποία και την παραχώρησα, για λογαριασμό της διαδικτυακής εφημερίδας Ικαριώτικα Νέα και με αφορμή τη μεταθανάτια επετειακή έκδοση της ποιητικής συλλογής του Κώστα Χωρεάνθη Λόγια Σιωπής, εικονογραφημένης από τον ίδιο (Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 2016).