Ο Κύκλος των Χαμένων... Καλλιτεχνών (1998)

Το ψευδεπίγραφο πορτρέτο ενός καταραμένου καλλιτέχνη

Άλλο ένα βιβλίο δεν θα 'φτανε για να μιλήσει κανείς γι' αυτό το μυθιστόρημα, πόσο μάλλον η περιορισμένη έκταση ενός εισαγωγικού σημειώματος. Όπως και να 'χει όμως το πράγμα, αξίζει, νομίζω, τον κόπο να αναφερθούμε τουλάχιστον στα σημαντικότερα στοιχεία που προσδίδουν στο κείμενο αυτό την εντελώς ξεχωριστή φυσιογνωμία του. Και πρώτα απ' όλα, στο ιδιόρρυθμο ύφος της αφήγησης: το πρώτο πρόσωπο που χρησιμποιείται είναι σχεδόν απογυμνωμένο συναισθηματικά - το "εγώ" του αφηγητή χάνεται, δίνοντας την εντύπωση ότι μιλά κάποιος τρίτος, αντικειμενικός παρατηρητής των γεγονότων και αφήνοντας τον αναγνώστη να επενδύσει ανάλογα τις σκηνές τόσο με τη φαντασία, όσο και με τη λογική του. Ο αφηγητής, που είναι και το πρωταγωνιστικό πρόσωπο της ιστορίας, περνά κυριολεκτικά "διά πυρός και σιδήρου" προκειμένου να ανακαλύψει την αληθινή καλλιτεχνική του φύση και συγχρόνως τον εαυτό του και τις ρίζες του.

Πρόκειται για το πορτρέτο του νεαρού καλλιτέχνη Tom Lynch, ο οποίος αντικρίζει το αντεστραμμένο - αλλά όχι απαραίτητα και πραγματικό - είδωλο της ψυχής του στους ανατριχιαστικούς πίνακες ενός άλλου, φανταστικού ζωγράφου και ταυτίζεται στο έπακρο μαζί του, ώσπου η καθαρτήρια πυρά - σταθερό σημείο αναφοράς - να φωτίσει τις μυστικές πτυχές του μύθου και να δώσει αν όχι τη λύση, τουλάχιστον μια προοπτική.

Στοιχειωμένο από τα φαντάσματα θυμάτων θρησκευτικών και άλλων πολέμων, καταραμένων ποιητών σαν τον Baudelaire, τον Wilde και τον Rimbaud, αιρετικών ζωγράφων όπως ο Blake, ο Martin και ο Dore, το μυθιστόρημα αυτό αποτελεί ένα είδος ανάποδης Βίβλου: περιγράφει, χωρίς να την ωραιοποιεί, μια ολόκληρη "εποχή στην κόλαση", ξεκινώντας από μια πράξη προδοσίας (ο Tom αθετεί τον όρκο που έχει δώσει στην Εταιρία Delaquay - η εικόνα του Ιούδα στο παιδικό του προσκέφαλο προεικονίζει, άλλωστε, τη μετέπειτα απιστία του) και καταλήγοντας στην οδυνηρή κατάκτηση της γνώσης μέσω της ψυχικής και της υλικής φθοράς, της "ερείπωσης" (άλλη επίμονη λέξη-κλειδί) την οποία επιφέρει η διαδικασία της ενηλικίωσης. Μαζί μ' αυτήν συντελείται επιτέλους η απομυθοποίηση των - ανασταλτικών - γονικών προτύπων, τα οποία ο Tom προσπαθεί απεγνωσμένα να εξορκίσει μέσα από τις καθοριστικές του σχέσεις με τα άλλα μυθιστορηματικά πρόσωπα. Την άστοργη, φιλάρεσκη μητέρα του υποκαθιστά πρώτα η Donna (Γυναίκα) - που κι αυτή με τη σειρά της γεννά έναν άλλο Tom - κι ύστερα η Rachel, στείρα όπως η βιβλική Ραχήλ (σύμφωνα με μια εκδοχή) αλλά με γόνιμο καλλιεργημένο πνεύμα. Και το φάντασμα του πατέρα του παίρνει σάρκα και οστά στο πρόσωπο του παθιασμένου καθηγητή Patrick Grimshaw, του σαγηνευτικού Bill Blanchard και του ιδιόρρυθμου ζωγράφου Peter Quetzel.

Ταυτόχρονα, σαν ένας άλλος Faust, ο Tom συνάπτει την ανίερη συμφωνία του με το Διάβολο, τον οποίο ενσαρκώνει ο αδίστακτος απατεώνας Mervyn Astley και ο οποίος αποτελεί ένα είδος "αρνητικού" της πατρικής μορφής. Το τίμημα αυτής της συναλλαγής είναι, φυσικά, βαρύ - την ύβρη της (αυστηρά απαγορευμένης) αναδημιουργίας τιμωρεί και πάλι η φωτιά, παραμορφώνοντας τον Tom και καταστρέφοντας τα έργα του.

Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθούμε στο επεισόδιο της αυτοπυρπόλησης του μεταφραστή Solomon Levine, το οποίο προετοιμάζει το έδαφος για το δυστύχημα του Tom και το οποίο, για να χαριτολογήσουμε, γεννά ίσως το ερώτημα εάν μ' αυτό ο συγγραφέας προειδοποιεί τους επίδοξους μεταφραστές του έργου του για το τι πρόκειται να πάθουν έτσι και τολμήσουν να βεβηλώσουν την ιερή μοναδικότητα του πρωτοτύπου! Εξάλλου και η ίδια η τέχνη αποτελεί ένα είδος ύβρης, εφόσον επιχειρεί να αντιγράψει και να ερμηνεύσει με το δικό της τρόπο τα έργα της θεϊκής δημιουργίας. Στην εποχή μας μάλιστα, που η μηχανική αναπαραγωγή δεν αρκείται στα έργα τέχνης αλλά επεκτείνεται σ' όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας φτάνοντας ως την κλωνοποίηση των ζωντανών οργανισμών, οποιοσδήποτε συνειρμός είναι μάλλον αναπόφευκτος...

Η μετάφραση των δυο ποιημάτων από τα Άνθη του Κακού έγινε με βάση το γαλλικό πρωτότυπο. Από τη μάλλον ελεύθερη αγγλική απόδοση (προφανώς του συγγραφέα) κρατήθηκαν μόνο όσα στοιχεία ήταν απαραίτητα για τη συνέχεια του κειμένου. Οι θεωρούμενες ως δόκιμες νεοελληνικές μεταφράσεις - του Χαράλαμπου Αθανασιάδη (1933), του Γιώργη και του Άγγελου Σημηριώτη (1941 & 1946) και της Δέσπως Καρούσου (1992) - απέχουν από το πρωτότυπο σε βαθμό ώστε να μην προσφέρονται για τη συγκεκριμένη περίπτωση.

(Αθήνα, Μάρτιος 1997)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το κείμενο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε ως πρόλογος στην ελληνική έκδοση του μυθιστορήματος του Alan Wall Bless the Thief που κυκλοφόρησε το 1998 από τις εκδόσεις Ψυχογιός, με τον τίτλο Ο Κύκλος των Χαμένων... Καλλιτεχνών (σε δική μου μετάφραση από τα Αγγλικά). Τμήματά του επίσης προσαρτήθηκαν στο κυρίως σώμα της μετάφρασης με τη μορφή υποσημειώσεων ή σχολίων.